ผู้นำกับบทบาทในอิสลาม : แนวทางของผู้ศรัทธาต่อผู้นำที่ไม่ยุติธรรม

เรียบเรียงโดย อิสมาอีล กอเซ็ม  

          อิสลามเป็นศาสนาที่มีคำสั่งและแนวทางชัดเจนในประเด็นผู้นำและการปกครอง ประเทศและประชาชาติไม่อาจดำรงอยู่อย่างมั่นคงได้หากปราศจากผู้นำ เนื่องจากผู้นำเป็นผู้ที่แบกรับภาระอันใหญ่หลวง ไม่ว่าจะเป็นด้านความปลอดภัย เศรษฐกิจ ศาสนา และสังคม ในทางปฏิบัติ การแต่งตั้งบุคคลเข้าดำรงตำแหน่งต่าง ๆ ภายใต้การบริหารของผู้นำ ย่อมมีทั้งคนดีและคนไม่ดี มีทั้งผู้ที่ตั้งใจทำงานอย่างสุจริต และผู้ที่ใช้ตำแหน่งเพื่อผลประโยชน์ส่วนตน

          การกระทำของผู้ใต้บังคับบัญชาส่งผลต่อภาพลักษณ์ของผู้นำโดยตรง อย่างไรก็ตาม ความบกพร่องของผู้นำในบางด้าน ตราบใดที่เขายังมิได้กระทำสิ่งที่ถือเป็นการปฏิเสธศรัทธาต่ออัลลอฮฺ (กุฟรฺ) ประชาชนจำเป็นต้องอดทน และไม่อนุญาตให้เกิดการล้มล้างผู้นำตามอารมณ์หรือความรู้สึกส่วนตัว

          อิสลามไม่ใช่ศาสนาที่ส่งเสริมความอธรรม แต่เป็นศาสนาที่คำนึงถึงผลได้ผลเสีย (مصلحة ومفسدة) และผลกระทบโดยรวมของการกระทำใด ๆ การลุกฮือหรือล้มล้างผู้นำที่อธรรม มักนำไปสู่ความเสียหายที่รุนแรง ทั้งต่อชีวิต ทรัพย์สิน และความมั่นคงของประเทศ อีกทั้งยังไม่มีหลักประกันว่า ผู้นำที่เข้ามาแทนที่จะดีกว่าผู้นำคนก่อน ตัวอย่างที่เห็นได้ชัดคือกรณีในอียิปต์ ซีเรีย และประเทศอื่น ๆ ที่ประชาชนลุกขึ้นเปลี่ยนแปลงผู้นำโดยหวังว่าจะได้สิ่งที่ดีกว่า แต่กลับต้องเผชิญกับสงครามกลางเมือง ความสูญเสีย และความล่มสลายของประเทศ

ความคิดเรื่องการล้มล้างผู้นำ : มุมมองที่ไม่สอดคล้องกับหลักการอิสลาม

          ความคิดที่ว่าการล้มล้างผู้นำที่อธรรม แล้วจะได้ผู้นำที่ดีกว่า เป็นความเข้าใจที่ไม่ถูกต้อง โดยเฉพาะในบริบทของโลกปัจจุบันที่มีความเชื่อมโยงซับซ้อน ทั้งด้านการเมือง เศรษฐกิจ และความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ การที่ผู้นำบางประเทศมุสลิมมีข้อบกพร่อง หรือมีพฤติกรรมที่ขัดกับหลักการศาสนา อาจมีสาเหตุจากแรงกดดันระหว่างประเทศ การเป็นพันธมิตร หรือข้อจำกัดด้านทรัพยากรและอำนาจการปกครอง

          การที่ประชาชนพยายามเปลี่ยนแปลงผู้นำผู้ที่ยังคงอยู่ในอำนาจ และมีกองกำลังทหารอยู่ในมือ เป็นสิ่งที่ยากยิ่งและมักต้องแลกมาด้วยเลือดเนื้อและความสูญเสียอย่างร้ายแรง ทั้งในระดับบุคคล ครอบครัว และประเทศชาติ

หน้าที่ของผู้ตามในสถานการณ์ที่ผู้นำไม่ดี

          ในสถานการณ์ที่ผู้นำมีความอธรรม ประชาชนที่เป็นมุสลิมจำเป็นต้องมีท่าทีและการปฏิบัติตนตามแนวทางที่อิสลามกำหนด ดังนี้:

          ขอดุอาอฺให้อัลลอฮฺทรงชี้นำและแก้ไขผู้นำ – การวิงวอนต่ออัลลอฮฺคืออาวุธของผู้ศรัทธา โดยหวังให้ผู้นำกลับมาสู่ทางแห่งความยุติธรรมและความถูกต้อง ตามหะดีษที่ว่า:"การขอดุอาอ์ให้ผู้นำ เป็นส่วนหนึ่งของการ ให้คำแนะนำอย่างจริงใจ"

           อิหม่ามอะห์มัด อิบนุ ฮัมบัล** (ร่อฮิมะฮุ้ลลอฮฺ) กล่าวว่า:  "แท้จริงฉันขอดุอาอ์ให้พวกเขา (หมายถึงผู้นำ) ให้ได้รับทางนำและความถูกต้อง ทั้งกลางวันและกลางคืน และฉันเห็นว่านี่เป็นหน้าที่ที่ฉันต้องทำ”

          ในบริบทของยุคปัจจุบัน ปรากฏการณ์การขาดการเชื่อฟังผู้นำและขาดเอกภาพในหมู่มุสลิมกลับทวีความชัดเจนขึ้น แม้ในระดับของหน่วยงานย่อยหรือองค์กรทางศาสนา เช่น มัสยิด ซึ่งควรเป็นศูนย์รวมของความสมัครสมานและการปฏิบัติตามแนวทางอันถูกต้อง กลับพบว่าผู้ศรัทจำนวนน้อยลงสามารถยอมรับการนำของอิหม่ามประจำมัสยิดได้อย่างแท้จริง โดยเฉพาะในประเด็นปลีกย่อยทางศาสนา อาทิ การกำหนดวันเริ่มต้นและสิ้นสุดเดือนรอมาฎอน ซึ่งควรเป็นที่ยึดถือโดยเอกฉันท์เพื่อความเป็นปึกแผ่นของสังคมมุสลิม แต่กลับกลายเป็นเรื่องที่ก่อให้เกิดความขัดแย้งและแตกแยก 

          ทั้งนี้สะท้อนถึงปัญหาความเข้าใจในหลักการอัลญะมาอะฮฺ (ความเป็นหมู่คณะ) และการให้เกียรติผู้นำทางศาสนาที่กำลังถดถอยลงอย่างน่ากังวล ร่วมมือกับผู้นำในสิ่งที่ไม่ฝ่าฝืนบทบัญญัติของอัลลอฮฺ – ในกรณีที่ผู้นำมีโครงการหรือคำสั่งที่ไม่ขัดกับศาสนา ประชาชนสามารถให้การสนับสนุนได้ตามสมควร ทั้งนี้บนพื้นฐานของอายะฮฺที่ว่า :

"และจงช่วยเหลือกันในความดีและความยำเกรง และอย่าช่วยเหลือกันในบาปและการละเมิด" 

(อัลมาอิดะฮฺ 5:2)

          อดทนต่อความอธรรม – อดทนต่อการอธรรมของผู้นำถือเป็นการป้องกันความเสียหายที่อาจใหญ่หลวงกว่า ซึ่งนักวิชาการอิสลามจำนวนมากมีมติร่วมกันว่า ห้ามลุกขึ้นต่อต้านผู้นำที่ยังเป็นมุสลิม แม้เขาจะมีความอธรรมก็ตาม ตราบใดที่ยังไม่ถึงขั้นกุฟรฺอย่างชัดแจ้งและมีหลักฐานแน่ชัด จากหะดีษของท่านอิบนุอับบาส ร่อฎิยัลลอฮุอันฮุ ว่า:

     ท่านนบี ﷺ กล่าวว่า: "เว้นแต่พวกท่านจะเห็นการปฏิเสธอย่างชัดเจนจากเขา ซึ่งพวกท่านมีหลักฐานจากอัลลอฮฺเกี่ยวกับสิ่งนั้น" 

(รายงานโดยอัลบุคอรีและมุสลิม)

บทสรุป

          อิสลามให้ความสำคัญกับความมั่นคง ความสงบ และการคำนึงถึงผลกระทบโดยรวมของสังคมมากกว่าการตอบสนองต่ออารมณ์หรือความรู้สึกชั่ววูบ การเป็นผู้นำมีภาระและความรับผิดชอบสูง เช่นเดียวกับการเป็นผู้ตามที่ดี ที่ต้องยึดมั่นในหลักการศาสนา อดทน และหวังในความช่วยเหลือจากอัลลอฮฺ ผู้ทรงรอบรู้และทรงมีพระเมตตาเสมอ